Ձորագետը` Յաղդան տանող ճանապարհին:

18-րդ դարի վերջին, երկրում արդյունաբերականացման բարձրացող ալիքին համընթաց՝ սկսեցին շահագործվել Լոռու մարզում գտնվող Ալավերդու (հիմնադրված 1770-ին) Քաջարանի, Ագարակի, Ախթալայի, Շամլուղի, Ղափանի և մի շարք այլ պղնձի հանքավայրեր: Արդյունաբերական համալիրներում աշխատելու համար մարզը բնակեցվեց մասնագետ հույներով, որոնցից մի մասը Ձորագետի երկու կողմերում խոյացող 100մ բարձրություն ունեցող կիրճի ձախ կողմն ընտրեց: 1821-ին կիրճի ձախ կողմում գտնվող Եղիտանք բնակավայրը հույները վերանվանեցին Յաղդան՝ յուղի կաթսա, գյուղում յուղի մեծածավալ արտադրության համար: 1988-ին Հունաստանի կառավարության հրավերով երկրաշարժից տուժած շուրջ 300 երեխա ուսուցիչների հետ 6 ամսով մեկնեցին Հունաստան: Հայերին հյուրընկալած հույները աշխատանքի հրավեր էին ուղարկում Հայաստանում բնակվող թե հայ, թե հույն ընտանիքներին: Հունաստանում կյանքը նոր էջից սկսելու գայթակղությունը արտագաղթի ալիք բարձրացրեց: 1992-94թթ հույների 90 տոկոսը լքեց Հայաստանն ընդմիշտ:

 


Հույն ընտանիքի պատկանող լքված տունը:

 

 


Սեդա և Գրիգորի Սարիմախմուդովների պատշգամբը՝ ջուր հավաքելու շշերով: Գյուղում ջրի լուրջ խնդրի պատճառով` 76-ամյա Գրիշա պապը ստիպված է ամեն օր ջուր կրել գյուղի ներքևում գտնվող աղբյուրից:

 

 


Գրիգորի Սարիմախմուդովի հույն հայրն ու հայ մայրը:

 

Այսօր Յաղդանում բնակվող 278 մարդուց ընդամենը 20-նն է հույն, որոնցից մեծ մասը հայ և հույն խառը ամուսնություններից ծնվածներն են: Գյուղն անհետացումից փրկելու նպատակով՝ տարբեր տարիներին այն վերաբնակեցվել է հարակից գյուղերից և քաղաքներից եկած հայերով: Չնայած փոքրաթիվ բնակչությանը` Յաղդանը ամեն գնով պահպանում է իր դպրոցը: Դպրոցում այսօր սովորում է տարբեր տարիքի 32 աշակերտ: Կրթությունը երեխաները ստանում են հայերեն, բայց ցանկացողների համար հարևան համայնքից հրավիրված ուսուցիչը հունարենի արտաժամյա պարապմունքներ է անցկացնում: Հունարեն սովորել ցանկացողների մեծ մասը հայ երեխաներն են:

Յաղդանում հունական մշակույթը հիշեցնող գրեթե ոչ մի նշույլ չկա: Շատերը նույնիսկ հունարեն գրել-կարդալ չեն կարող, մայրենի լեզվին տիրապետում են բանավոր: Հունարեն շատ բառեր մոռանում են՝ լեզուն չգործածելու պատճառով, հիմնականում հայերեն են շփվում հարևանների հետ: Օրվա մտահոգություններն ու երեխաների հանդեպ կարոտը երգում են հիմնականում հունարեն, իրենց հորինած բառերով:

 

 


Հունական շիրմաքար:

 


  • Հունական գերեզմանատանը գտնվող շիրմաքարեր՝ 17-20դ:

 


Յաղդանի 17-րդ դարի եկեղեցին, որը խորհրդային տարիներին պահեստ է եղել:

 

 


Յաղդանի դպրոցականները ֆիզկուլտուրայի ժամին ֆուտբոլ են խաղում: Ետևում հին դպրոցի շենքն է:

 


Յաղդանի փոքրիկ բնակչուհին:

 

Գյուղ մեկնելիս ինձ հանդիպած գրեթե յուրաքանչյուր մարդ, ով ծանոթ էր հույներին, կարոտով հիշատակում էր առասպել դարձած հունական հացը՝ սոմին, որն այլևս ոչ ոք չի թխում: Նույնիսկ գյուղի բնակիչները, հունական հացի անունը լսելիս, երանությամբ փակում էին աչքերն ու ըմբոշխնում իրենց հիշողության մեջ տարածվող հացի բուրմունքը: Բայց ինչպես հայտնի է հունական դիցաբանությունից, ճակատագրի երեք քույրերի՝ Մոյրաների գործերը հասու չեն նույնիսկ աստվածներին: Ճակատագրի բերումով ինձ հանդիպած Լենա տատիկը հենց այդ օրն էլ պատրասատվում էր թխել «առասպելական» հացը:

 


Լենան հյուրասիրում է իր պատրաստած պանիրը:

 


Լենայի՝ միշտ բաժակների ալիքը ցույց տվող պահարան-հեռուստացույցը:

 

 

 

 

 


Տան նախասրահի զարդարված անկողինը:

 

Գյուղում միայնակ մնացած զառամյալ հույներից մի քանիսը ցավով են հետևում գյուղում դատարկ ու անխնամ մնացած տների ճակատագրին: Չնայած նրան, որ տարբեր տարիների այցելել են Հունաստանում ապրող իրենց զավակներին, թոռներին, ծոռներին, բայց զավակների՝ Հունաստան տեղափոխվելու հորդորը անտեսում են: Ոմանք կտրականապես հրաժարվում են լքել իրենց տունը՝ պատճառաբանելով, որ իրենց հայրենիքը Յաղդանն է:

Ինչպես ասում է հունական ասացվածքը՝ Թե չգովաբանես տունդ, այն գլխիդ կփլվի:

 


78-ամյա Լենան և 83-ամյա Վիկտորը տան պատշգամբում իրենց թխած հունական հացով:

 

 

Սույն ֆոտոպատմությունը ֆինանսավորվել է ԱՄՆ պետքարտուղարության Հասարակայնության հետ կապերի գրասենյակի դրամաշնորհի շրջանակներում: Այս ֆոտոպատմությունում արտահայտված է հեղինակի դիրքորոշումը, որի համընկնումը ԱՄՆ պետքարտուղարության դիրքորոշման հետ պարտադիր չէ: