Տասներկու տարի առաջ` 2006-ին, առաջին անգամ հայտնվեցի Կոնդում: Հայտնվելը ո՞րն է, գնացել էի նկարելու: Կոնդը Երևանի ամենահին ու ամենահետաքրքիր թաղամասն է: 17-րդ դարում Էրիվանում կար միայն երեք թաղ՝ Կոնդը, Քարահանքը և, այսպես կոչված, Հին քաղաքը:
Կոնդի ընդհանուր տեսարանը 2006 - ին:
Դրանք հիմնականում բնակեցված էին հայերով, բայց հետագայում այստեղ են գալիս նաև հայկական բոշաները (Վիքիպեդիայում այդպես է գրված): Կոնդեցիները կարող են տարբերել թուրքերի (մուսուլմանների) տները առաջին իսկ հայացքից. դրանք կառուցված են թեփից, մանր քարերից ու ցեխից:
Սերյոժա Չոբանյան, 65 տարեկան: Մեքենաների էլեկտրականության մասնագետ՝ էլեկտրիկ: Աշխատում է իր ավտոտնակում, 2006թ:
Իսկ հայ վարպետները իրենց տները կառուցում էին մեծ քարաբեկորներից ու կավից: Ու՜խ, այդ կավի հոտը: Հենց առաջին տանը, որի դռները Կոնդը բացեց իմ առաջ, գլուխս պտտվեց դրանից: Ցավոք, ֆոտոխցիկով այն չես բռնի:
Կոնդը բոլորովին առանձին էր Երևանից՝ ժամանակի մեջ քարացած, իր երազանքով ապրող քաղաք` քաղաքի սրտում: Իր դպրոցը, իր եկեղեցին, իր քանդակագործը, կոշկակարը, էլեկտրիկը, խոզարածը, մեղվապահը, աղավնապահը:
Պավլիկ Գռոյան, 55 տարեկան: Կոշկակար, աշխատում է իր արհեստանոցում, 2006թ:
Ամբողջ օրը անցկացնում էի կտուրներում ու լուսանկարում, գոռգոռում արևը փակող ամպերի վրա, նորից լուսանկարում: Բոլորն ինձ ներս էին կանչում՝ բա առանց հով, առանց ջուր, առանց հայկական տոլմա ո՞նց ես մնալու, այ բալա:
Հակոբ Զազյան, 4 տարեկան: Ջուր է կրում բակի ծորակից, 2006թ:
Ջուրն էլ մի առանձին պատմություն էր: Տներում ջրամատակարարում չկար (մեր մեջ ասած` կոյուղի էլ չկար), ու ամեն առավոտ, մինչև դպրոց գնալը, երեխաները դույլերով ջուր էին կրում բակում եղած ծորակներից, որ հետո հասցնեն «դուրս գալու» շորերը հագնել ու վազել դասի: Ես էլ առավոտ շուտ էի գալիս, որ հասցնեի այդ ամենը «անմահացնել»:
Տասներկու տարի հետո` 2018-ին, նորից շտապում եմ Կոնդ: Ինքս ինձ ասում եմ՝ հետաքրքիր է, ինչպիսի՞ն է իմ սիրելի թաղամասը այսօր: Բայց իրականում մեջս վախ կա, որ օրեցօր ընդարձակվող ու «բարձրահարկվող» Երևանում Կոնդը շուտով կքանդեն: Կամ արդեն քանդել են: Եվ իմ սիրելի մարդիկ էլ չեն ապրում իրենց կավե տներում, չեն նշում տոներն ու բանակի քեֆերը միասին՝ ամբողջ թաղով, չեն…
Էդիկ Գևորգյան, 4 տարեկան: Թռչկոտում էր տան տանիքին, համարվում էր տանիքից տանիք թռչող ամենաճկուն երեխան, 2006թ:
Երբ հասա սբ. Հովհաննես եկեղեցուն, տեսա հին, «կոնդոտ» մի դուռ, բացեցի ու սիրտս կանգնեց. հայտնվել էի հսկայական փոսորակի եզրին, իսկ մյուս եզրին երկնքի մեջ էր խրվում նոր էլիտար շենքը: Ուշացել էի: Բայց երբ առաջին շոկից հետո հիշողությունս սկսեց աշխատել, նկատեցի շինարարության կողքով անցնող նեղ ճանապարհը՝ Կոնդի «գաղտնի արահետը»:
Ի՛նքն է: Իմ առջև նույն տեսարանն է (դե, ի՞նչ ասել է` նույն. պատուհանները թարմացվել են, ավտոտնակների փոխարեն քարե տնակներ են, որտեղ կա մարդավարի սանհանգույց ու ջուր): Երեխաները մեծացել են, մեկը դերասան է դարձել, մյուսը՝ ոսկերիչ, իսկ ծիծաղելի ցանց-գլխարկով մեղվապահ տղան՝ մարզիկ:
Ոմանք էլ արդեն չկան. օրինակ` տասներկու տարի առաջ Կոնդում ինձ առաջինը դիմավորած Կալիպսե տատիկը, որ Անդրանիկ զորավարի թոռնուհին էր: Նա իր պապին երբեք չէր տեսել, բայց տնեցիները ասում էին, որ հրամանատար պապի բնավորությունը փոխանցվել է սիրուն ու անսովոր անուն կրող իր թոռանը:
Թաղը գնալով ծերանում է, կավե տները մաշվում են ու չեն թարմացվում: Բնակիչները ասում են՝ վերանորոգելու իմաստ էլ չկա, եթե մի պատը քանդես, մյուսն էլ կքանդվի ու էդպես ամբողջ տունը, թաղը, մոլորակը…
Նարեկ Բաղդասարյան, 6 տարեկան: Կոնդի նարդի խաղացողների սիրած անկյունում, 2006թ:
