Աշխատանք և իրավունք

Պաշտոնական վիճակագրությունն այսօր Հայաստանում առանձնացնում է աշխատանք ունեցողների մի քանի խումբ.

• Այն մարդիկ, որոնք աշխատում են այլոց համար վարձատրության կամ եկամտի դիմաց, կոչվում են զբաղվածներ՝ 2018-ի վերջին իր աշխատանքի համար վարձատրվել է բնակչության ընդամենը 45 տոկոսը:
• Աշխատող են համարվում նաև այն մարդիկ, որոնք ապրանքներ ու ծառայություններ են արտադրում սեփական սպառման համար, օրինակ զբաղվում են հողագործությամբ, անասնապահությամբ կամ ձկնորսությամբ, մեծացնում են իրենց երեխաներին, խնամում են իրենց տան տարեցներին:

Մարդը կարող է զբաղվել թե առաջին, թե երկրորդ գործունեությամբ կամ դրանցից մեկով ու գործազուրկ չհամարվել, սակայն երկրորդ խմբի աշխատանքի համար նա չի վարձատրվում։

Գործազուրկ են համարվում նրանք, որոնք ոչ մի բանով չեն զբաղվում, անգամ պրակտիկա կամ կամավորական աշխատանք չեն իրականացնում։ Պաշտոնապես Հայաստանում գործազուրկ է աշխատունակ բնակչության 20 տոկոսը՝ ամեն 5-րդ մարդը։

Հանրային քաղաքականության ինստիտուտի փորձագետ Ավետիք Մեջլումյանի հետազոտությունն ամբողջացնում է Հայաստանում աշխատանքային իրավունքների՝ ամենահաճախ հանդիպող խախտումները. աշխատավարձի չվճարումը 6 և ավելի ամիս շարունակ, աշխատավարձի վճարման պարբերական, շարունակական ուշացումները, արձակուրդայինների և օրապահիկների չվճարումը, աշխատանքային պայմանագիր կնքելուց հրաժարումը, աշխատողների կյանքի և առողջության համար աշխատանքի անվտանգ պայմանների ապահովման օրենքի պահանջի անտեսումը, աշխատանքի առավելագույն տևողության սահմանափակման վերաբերյալ պահանջի խախտումը և այլն։

Ըստ «Աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմները Հայաստանում» հետազոտության՝ կիրառվող մեթոդաբանությունները թույլ են տալիս հայտնաբերել աշխատողի իրավունքների խախտումը, սակայն ունակ չեն այդ իրավունքները վերականգնել։ Արհմիությունները, որոնք աշխատողի իրավունքների պաշտպանության՝ աշխարհում ընդունված ու գործուն մեխանիզմներ են, Հայաստանում հատուկենտ են, այն էլ, որպես կանոն, գործում են անարդյունավետ։

Վարձատրվող աշխատանքներ կատարողների մեծ մասն, այսպիսով, հայտնվում է թակարդում։ Վարորդներն ավել ժամեր են աշխատում՝ չերաշխավորված եկամուտով, դերասանները՝ ժամեր շարունակ փորձ են անում՝ ընդամենը երեք մատնաքաշի գումար վաստակելով, շինարարները՝ ամեն վայրկյան վտանգում են իրենց կյանքը՝ աշխատելով առանց անվտանգությունը երաշխավորող պարագաների։ Իրավունքները խախտվում են ամենուր՝ մարզերում ու մայրաքաղաքում, թե՛ կանանց, թե՛ տղամարդկանց դեպքում, թե՛ երիտասարդների, թե՛ տարեցների։ Մինչդեռ, երկրում անգամ աշխատանքի պետական տեսչություն չկա։